اسلم بن سهل واسطی بحشلبَحْشَل، ابوالحسن اَسلَم بن سَهْل واسِطی رَزّاز، مؤلفِ تاریخ واسط (در لغت به معنای مردی بسیار سیاه رنگ [۱]
ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه، بیروت.
) است.۱ - حیاتاز زندگی او جز نام برخی از راویانی که او از ایشان به نقل حدیث پرداخته، از جمله وَهْب بن بَقّیَه (۱۵۵ـ ۲۳۹)، که گویا جدّ مادریش بوده، [۲]
احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۴۸۸، بیروت.
[۳]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۱، ص۳۸۸، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
و تاریخ تقریبی وفاتش که در فاصله ۲۸۸ تا ۲۹۲ روی داده، اطلاع دیگری در دست نیست.تاریخ واسط، که دستنوشته ناقصی از آن در قاهره موجود است [۴]
تیمور، تاریخ، ش ۱۴۸۳.
(و در ۱۹۶۷ به اهتمام کورکیس عوّاد در بغداد چاپ شده است)، دارای ارزشهای جنبی قابل توجهی است.۲ - کتاب تاریخ واسطاین نوشته قدیمترین تاریخ موجود است که محدثان، برای تعیین اعتبار راویان می‌توانند از آن بهره بگیرند. کتاب که با بحث مختصری درباره تاریخ قدیم شهر واسط و حواشی آن شروع می‌شود، به بیان احوال آن دسته از علمای مذهبی می‌پردازد که به نحوی به واسط مربوط بوده‌اند و از طریق سلسله رُوات به مؤلف می‌پیوسته اند (راوی تاریخ واسط، ابوبکر محمدبن عثمان بن سمعان است که در حفظ و اتقان، شریک وی (بحشل) شمرده می‌شود. [۵]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۲۷، بیروت.
ترجمه احوال برحسب تقدّم تاریخی و طبقات رجال تنظیم شده است (در این کتاب به جای اصطلاح رایج «طبقه» از «قَرْن» استفاده شده است). خصوصیات اشخاص در این ترجمه احوال اندک است و بنا به شیوه مرسوم، به اسم عالم و استادان و شاگردان او، و نقل یک (و گاه چند) حدیث از احادیثی که روایت کرده است، محدود می‌شود. این اثر اگر جزو نخستین آثار از این نوع نباشد از کهنترین جلوه های ساده و ابتدایی حرکتی است که اندک زمانی بعد به برجسته ترین نوع آثار در تاریخ و تراجم تبدیل شد. ۳ - فهرست منابع(۱) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱. (۲) ابن حجر عسقلانی، معجم المفهرس، نسخه خطی قاهره، «مصطلحات الحدیث»، ش ۸۲، ۱۰۲. (۳) ابن منظور، لسان العرب، بیروت. (۴) تیمور، تاریخ. (۵) احمدبن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، بیروت. (۶) محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، قاهره ۱۳۲۵، ج۱، ص۹۸. (۷) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ویسبادن ۱۹۶۲ـ۱۹۷۹. (۸) یاقوت حموی، معجم الادباء، بیروت. ۴ - پانویس
۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «اسلم بن سهل واسطی بحشل»، شماره۵۹۵. |